Một giả thuyết về thằng bé áo đen – và về những đứa trẻ lớn lên trong thế giới bị bẻ vụn
Tôi không định viết gì về vụ việc, nhưng sau khi xem clip và đọc các bình luận, tôi muốn ghi lại một giả thuyết – không phải để kết luận, mà để hiểu một hiện tượng.
Sự việc xảy ra tại An Khánh – Hà Nội, khi hai anh em – một bé học lớp 1 (áo đỏ) và một bé lớp 5 (áo trắng) – ở nhà một mình vì bố mẹ đi làm và khóa cửa ngoài, chỉ dặn các con chơi trong nhà. Người anh sau đó đã lấy chìa khoá, nhờ bạn hàng xóm mở cửa giúp để hai anh em ra ngoài đá bóng. Khi quả bóng lăn xuống ao, cậu em xuống nhặt thì bị chới với. Người anh vội nhảy xuống cứu em, nhưng cả hai đều bị đuối nước.
Đáng chú ý là lúc đó, đứa trẻ hàng xóm mặc áo đen – người giúp mở cửa – đứng trên bờ. Em không bỏ chạy, cũng không lao xuống cứu, mà chỉ đứng đó vừa kêu cứu vừa gào thét nhiều câu rất kỳ quặc.
Nếu chỉ xem lướt qua, có người sẽ phẫn nộ bảo đứa áo đen là vô cảm, có người thì nghĩ nó bị sốc tâm lý nên hoảng loạn, thậm chí có người nghi ngờ nó cố tình không cứu. Nhưng nhìn kỹ hơn, tôi nghĩ nó là hiện thân của một đứa trẻ bị “lập trình não” bởi TikTok, YouTube Shorts – những nội dung giải trí ngắn, vô nghĩa, phi logic nhưng gây nghiện.
Não bị “đứt mạch phản ứng” – vì đã quen với mô hình clip ngắn
Cái đáng sợ không phải là nó không biết bạn mình sắp chết. Nó biết. Nó có hét lên “có ai không, cứu”, “chú ơi”, “trình là gì”, rồi cả “chết mẹ mày chưa” – một câu mà ở ngoài đời, ít ai thốt ra khi thấy bạn mình chết đuối. Nó vừa gào, vừa cười, vừa diễn, vừa chạy đi rồi lại quay lại, vừa cầu cứu rồi lại quay ra tự nói những câu rất giống trend TikTok.
Đó là não bị vỡ mạch. Một phản ứng không thể duy trì quá vài giây, bị cắt vụn bởi thói quen tiêu thụ các nội dung không liền mạch – nơi mà hành vi nhảm nhí, lố bịch và kịch tính là mặc định.
Đứa bé không phân biệt nổi cái chết thật với một video giả tưởng. Và ngay trong lúc bạn mình đang vùng vẫy dưới nước, nó đã vô thức bật ra những câu hát từ trend “Trình là gì” – một bài của Hiếu Thứ Hai đang phổ biến trong hàng nghìn clip nhảm, chế hài, ghép cảnh hỗn độn.
Nó có gọi người lớn, nhưng chỉ được vài giây, rồi não nó lại trượt sang một vùng phản xạ khác: vùng phản xạ học từ các clip. Như thể nó không biết phải làm gì tiếp theo nếu không có kịch bản hoặc hiệu ứng tiếng động quen thuộc của mạng xã hội.
Chúng ta đã để con cái mình “sống trong màn hình” mà không biết
Tôi từng vào một số gia đình, thấy bố mẹ cho con xem TikTok lúc ăn, xem lúc ngủ, xem cả ngày, từ những clip “bình thường” như vợ chồng giả vờ giận nhau, đến những đoạn cắt ghép vô nghĩa chỉ để câu view. Không ai dạy bọn trẻ rằng đó chỉ là trò giả vờ, càng không ai ngắt dòng dữ liệu liên tục đổ vào đầu chúng.
Chúng lớn lên với một thế giới ảo, phi logic nhưng rất thật với chúng, nơi mọi thứ chỉ kéo dài 15 đến 30 giây, gây sốc là chính, và không cần kết luận. Đến một lúc, chúng không thể phân biệt nổi giữa thật và giả nữa.
Tôi không khẳng định đứa bé áo đen là ví dụ điển hình cho điều đó – vì tôi không ở trong gia đình em. Nhưng tôi thấy phản ứng của em ấy quá giống với hàng trăm đứa trẻ đang lớn lên trong môi trường tương tự. Và nếu tôi được khảo sát vài trăm gia đình, tôi tin mình sẽ thấy mối liên hệ mạnh hơn.
Đây không phải lỗi của riêng đứa trẻ đó
Nếu em lớn lên trong một gia đình không nói chuyện với nhau, chỉ bật điện thoại, mở clip nhảm mỗi ngày – thì em là sản phẩm của môi trường đó. Chúng ta đã nhường quyền dạy trẻ cho những video vô tri, rồi đến lúc gặp bi kịch, lại đổ lỗi cho đứa trẻ.
Tôi chỉ muốn nói: không phải đứa bé đó có vấn đề. Mà cả một thế hệ đang như thế. Và có thể, chúng ta mới là người phải tự nhìn lại.